*फार्मास्युटिकल संशोधन आणि शिक्षणामध्ये शैक्षणिक-औद्योगिक भागीदारी: चेतना फार्मसी कॉलेज आणि प्राडो यांच्यातील सामंजस्य करार-*

इंदापूर

चेतना फार्मसी कॉलेजच्या विद्यार्थ्यांनी नुकतीच पुणे येथील प्राडो प्रीक्लिनिकल रिसर्च अँड डेव्हलपमेंट ऑर्गनायझेशन प्रा. लि. या संस्थेला एक महत्त्वाची शैक्षणिक भेट दिली. या भेटीचा उद्देश औषधनिर्मिती उद्योगात वापरल्या जाणाऱ्या अत्याधुनिक संशोधनाच्या पद्धती आणि तांत्रिक प्रक्रियांची विद्यार्थ्यांना ओळख करून देणे हा होता. या भेटीचे रूपांतर एका महत्त्वाच्या धोरणात्मक भागीदारीत झाले, ज्यामध्ये दोन्ही संस्थांमध्ये औपचारिक सामंजस्य करार (Memorandum of Understanding) करण्यात आला.

हा सामंजस्य करार पारंपरिक शैक्षणिक कार्यक्रमांच्या पलीकडे जाऊन, विद्यार्थ्यांना प्रत्यक्ष कामाचा अनुभव आणि प्रशिक्षण देण्यासाठी तयार करण्यात आला आहे. यामुळे भविष्यात चेतना फार्मसी कॉलेजचे विद्यार्थी आणि प्राध्यापक यांना प्राडोमध्ये इंटर्नशिप, प्रशिक्षण आणि संयुक्त संशोधनाच्या संधी उपलब्ध होतील. ही भागीदारी केवळ दोन संस्थांमधील सहकार्याचा एक टप्पा नसून, ती भारतातील फार्मास्युटिकल शिक्षण आणि उद्योगांमधील कौशल्य दरी भरून काढण्यासाठी एक महत्त्वाचा आदर्श म्हणून उदयास आली आहे. या अहवालात या भेटीच्या आणि सामंजस्य कराराच्या प्रत्येक तांत्रिक आणि धोरणात्मक पैलूचे सखोल विश्लेषण केले आहे.

प्रस्तावना: फार्मास्युटिकल शिक्षण आणि संशोधनात नवीन आदर्श तयार करणे. आजच्या स्पर्धात्मक युगात, केवळ सिद्धांतिक ज्ञानावर आधारित शिक्षण पुरेसे नाही. फार्मास्युटिकल उद्योगात टिकून राहण्यासाठी आणि प्रगती करण्यासाठी विद्यार्थ्यांना प्रत्यक्ष औद्योगिक वातावरणातील कामाची आणि अद्ययावत तंत्रज्ञानाची माहिती असणे आवश्यक आहे . या गरजेला प्रतिसाद म्हणून, चेतना फार्मसी कॉलेजने एक अभिनव उपक्रम राबवून आपल्या डी. फार्मसी आणि बी. फार्मसीच्या विद्यार्थ्यांना पुण्यातील प्राडो प्रीक्लिनिकल रिसर्च अँड डेव्हलपमेंट ऑर्गनायझेशन प्रा. लि. या एका प्रमुख संशोधन संस्थेच्या भेटीचे आयोजन केले. ही भेट केवळ विद्यार्थ्यांच्या अभ्यासक्रमाला पूरक नसून, त्यांना उद्योगाची आव्हाने आणि अपेक्षा समजून घेण्यास मदत करणारी होती.

या भेटीचा मुख्य उद्देश विद्यार्थ्यांना औषधनिर्मितीच्या प्रक्रियेतील महत्त्वपूर्ण टप्पा असलेल्या ‘प्रीक्लिनिकल संशोधन’ (preclinical research) आणि त्याच्या विविध शाखांची ओळख करून देणे होता. ही प्रक्रिया मानवी चाचण्या सुरू होण्यापूर्वी औषधांची सुरक्षितता आणि कार्यक्षमता तपासण्यासाठी केली जाते. या भेटीचे औचित्य साधून, दोन्ही संस्थांनी भविष्यातील सहकार्यासाठी एक सामंजस्य करार केला, जो शैक्षणिक आणि औद्योगिक जगतातील अंतर कमी करण्यासाठी एक महत्त्वाचा दुवा ठरणार आहे.

*इंदापूर येथील चेतना फार्मसी कॉलेज: उपयोजित शिक्षणाचे एक उदाहरण*

चेतना फार्मसी कॉलेज, इंदापूर, हे बाहेरील जगात शिक्षण आणि आरोग्य सेवांचा प्रसार करण्यासाठी कटिबद्ध असलेल्या एका शिक्षण संस्थेचा भाग आहे. डॉ. बी. आर. आंबेडकर यांच्या तत्त्वज्ञाना नुसार, समाजातील उपेक्षित आणि गरीब घटकांपर्यंत शिक्षणाचे फायदे पोहोचवणे हे संस्थेचे उद्दिष्ट आहे. ही संस्था एक सुसंघटित, उत्तम शैक्षणिक प्रणाली आणि अनुभवी शिक्षकांच्या माध्यमातून शिक्षण देत असल्याचे नमूद केले आहे. या संस्थेच्या शैक्षणिक तत्त्वज्ञानाचा एक महत्त्वाचा भाग म्हणजे *”व्यावहारिक शिक्षणावर लक्ष केंद्रित करणे” (Focusing on Practicals).*

डी. फार्मसी आणि बी. फार्मसीच्या विद्यार्थ्यांसाठी प्राडोसारख्या संशोधन संस्थेची शैक्षणिक भेट आयोजित करण्याचा निर्णय याच तत्त्वज्ञानाचा एक परिणाम आहे. हा उपक्रम हे दर्शवतो की महाविद्यालय केवळ अभ्यासक्रमावर आधारित शिक्षणच देत नाही, तर विद्यार्थ्यांना उद्योगासाठी तयार करण्यासाठी आवश्यक असलेल्या व्यावसायिक कौशल्यांवरही लक्ष केंद्रित करते. यामुळे विद्यार्थ्यांच्या रोजगार क्षमतेमध्ये लक्षणीय वाढ होऊ शकते आणि सिद्धांतिक अभ्यास आणि औद्योगिक गरजा यांच्यातील मोठी दरी कमी होण्यास मदत होते.

*प्राडो प्रीक्लिनिकल रिसर्च अँड डेव्हलपमेंट: उत्कृष्टतेची एक संशोधन संस्था*

प्राडो (PRADO) ही २०१० मध्ये स्थापन झालेली एक खासगी प्रीक्लिनिकल कॉन्ट्रॅक्ट रिसर्च ऑर्गनायझेशन (CRO) आहे. फार्मास्युटिकल, बायोफार्मा, बायोटेक, ॲग्रोकेमिकल्स, वैद्यकीय उपकरणे आणि बियाणे उत्पादन यांसारख्या विविध उद्योगांना उच्च दर्जाच्या प्रीक्लिनिकल सेवा पुरवणे हे तिचे मुख्य उद्दिष्ट आहे. प्रीक्लिनिकल संशोधन हे एखाद्या औषध किंवा उपचाराला मानवी चाचण्यांमध्ये आणण्यापूर्वी केले जाणारे आवश्यक संशोधन आहे. प्राडोचे मुख्य कार्यकारी अधिकारी डॉ. प्रल्हाद वांगीकर यांच्या मते, ही संस्था सुरक्षित आणि प्रभावी आरोग्य सेवा उत्पादनांचा विकास जलदगतीने करण्यासाठी मदत करते.

प्राडोची सर्वात महत्त्वाची ओळख म्हणजे तिच्या सुविधा जीएलपी-प्रमाणित (GLP-Certified) आणि सीपीसीएसईए-मंजूर (CPCSEA-approved) आहेत. जीएलपी (Good Laboratory Practices) हे प्रयोगशाळेतील गैर-नैदानिक सुरक्षा अभ्यासांसाठी मूलभूत मार्गदर्शक तत्त्वे आहेत, जे डेटाची अखंडता, गुणवत्ता आणि विश्वासार्हता सुनिश्चित करतात. सीसीएसईए (Committee for the Purpose of Control and Supervision of Experiments on Animals) ही प्राण्यांवर केलेल्या संशोधनाचे नैतिक नियमन करणारी एक भारतीय संस्था आहे. या प्रमाणपत्रांमुळे प्राडोमध्ये तयार झालेला डेटा जगभरातील नियामक प्राधिकरणांद्वारे स्वीकारार्ह मानला जातो, ज्यामुळे तिच्या कार्याला आंतरराष्ट्रीय पातळीवर मान्यता मिळते.

प्राडोच्या तांत्रिक विभागांचे सर्वसमावेशक परीक्षण

या भेटीदरम्यान, विद्यार्थ्यांना प्राडोच्या विविध विभागांची सखोल माहिती मिळाली, ज्यातून प्रीक्लिनिकल संशोधनातील गुंतागुंतीच्या प्रक्रिया आणि त्यांचा परस्परसंबंध स्पष्ट होतो. टॉक्सिकोलॉजी आणि पॅथोलॉजी

टॉक्सिकोलॉजी विभाग नवीन औषधांचे सुरक्षितता प्रोफाइल आणि संभाव्य विषारी परिणामांचे मूल्यांकन करतो. हे औषध मानवी वापरासाठी सुरक्षित आहे की नाही हे सुनिश्चित करण्यासाठी अत्यंत महत्त्वाचे आहे. या विभागामध्ये इन-व्हिव्हो (in-vivo) आणि इन-व्हिट्रो (in-vitro) चाचण्यांद्वारे प्राण्यांवर (उंदीर, ससा, आणि घुशी) औषधांचे परिणाम तपासले जातात.

इन-व्हिव्हो अभ्यास: हे जिवंत प्राण्यांमध्ये केले जातात आणि औषध संपूर्ण जैविक प्रणालीमध्ये कसे कार्य करते, चयापचय प्रक्रिया (metabolism) आणि अवयवांवर त्याचे होणारे परिणाम कसे आहेत, याची माहिती देतात. हे अभ्यास जास्त वेळ घेणारे आणि खर्चिक असले तरी, ते सर्वात जास्त शारीरिकदृष्ट्या सुसंगत (physiologically relevant) असतात.

इन-व्हिट्रो अभ्यास: हे प्रयोगशाळेतील डिश किंवा टेस्ट ट्यूबमध्ये, वेगळ्या केलेल्या पेशी किंवा ऊतकांवर केले जातात. या चाचण्या जलद आणि जास्त खर्च-प्रभावी असतात, ज्यामुळे मोठ्या प्रमाणात संयुगांची चाचणी करणे शक्य होते.

या भेटीमध्ये विद्यार्थ्यांना हे समजले की या दोन्ही पद्धती एकमेकांना पूरक आहेत, आणि एकत्रितपणे औषधाच्या सुरक्षिततेचे संपूर्ण चित्र देतात. यासोबतच, पॅथोलॉजी आणि क्लिनिकल पॅथोलॉजी विभागांनी औषधांचे विषारी परिणाम समजून घेण्यासाठी महत्त्वपूर्ण माहिती पुरवली. यामध्ये रक्त गोळा करून विविध चाचण्या करणे [वापरकर्ता क्वेरी], तसेच हेमॅटोलॉजी (hematology), क्लिनिकल केमिस्ट्री आणि ऊतींचे सूक्ष्म तपासणी (histopathology) यांसारख्या चाचण्यांचा समावेश आहे. विद्यार्थ्यांना प्राण्यांवर केल्या जाणाऱ्या चाचण्यांबद्दल आणि संबंधित नैतिक नियमांबद्दल माहिती मिळाली, ज्यामुळे त्यांना संशोधनातील वैज्ञानिक आवश्यकता आणि नैतिक जबाबदाऱ्या या दोन्हीची जाणीव झाली.

ईकोटॉक्सिकोलॉजी: पर्यावरणीय सुरक्षिततेची आघाडी

ईकोटॉक्सिकोलॉजी विभाग हा पर्यावरणावर होणाऱ्या विषारी परिणामांचा अभ्यास करतो. फार्मास्युटिकल्स आणि त्यांचे मेटाबोलाइट्स आता पर्यावरणातील “उद्भवणारे सेंद्रिय प्रदूषक” (emerging organic contaminants) म्हणून ओळखले जातात, जे जलचर आणि भूचर परिसंस्थेवर परिणाम करतात.

या विभागात, विद्यार्थी आणि प्राध्यापकांनी पर्यावरणातील औषधांच्या प्रभावाचे मूल्यांकन करण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या पद्धती पाहिल्या. यामध्ये अलगी कल्चर ग्रोथ (Algae culture growth), फिश कल्चर (विशेषतः झेब्रा फिश), डॅफ्निया (Daphnia) आणि अर्थवॉर्म (Earthworm) यांचा वापर करून चाचण्या केल्या जातात. या चाचण्यांद्वारे, औषध उत्पादने पर्यावरणात सोडल्यास त्यांचे काय परिणाम होतात, याची माहिती मिळवली जाते. या भेटीमुळे विद्यार्थ्यांना केवळ मानवी आरोग्यावरच नव्हे, तर औषधांच्या व्यापक पर्यावरणीय परिणामांवरही लक्ष देण्याची गरज असल्याचे समजले.

ॲनालिटिकल आणि बायोअ‍ॅनालिटिकल विभाग: गुणवत्ता नियंत्रणाचा कणा

हा विभाग औषधांची आणि रसायनांची शुद्धता, क्षमता आणि स्थिरता तपासतो. येथे वापरल्या जाणाऱ्या प्रमुख तंत्रज्ञानापैकी एक म्हणजे हाय-परफॉर्मन्स लिक्विड क्रोमेटोग्राफी (HPLC). एचपीएलसी एक शक्तिशाली विश्लेषण तंत्रज्ञान आहे, जे औषध विकास आणि उत्पादन प्रक्रियेत आवश्यक आहे.

या विभागात, आयसीएच (ICH) (International Council for Harmonisation) मार्गदर्शक तत्त्वांनुसार फार्मास्युटिकल तपासणी केली जाते. आयसीएच हा एक जागतिक स्तरावरील मानक-निर्धारण करणारा मंच आहे, जो औषधांच्या विकासासाठी वैज्ञानिक आणि तांत्रिक मानके तयार करतो. प्राडोमध्ये आयसीएच मानकांचे पालन केले जाते, याचा अर्थ ते तयार करत असलेला डेटा जागतिक नियामक संस्थांना (उदा. FDA) सादर करण्यास योग्य आहे. यामुळे विद्यार्थ्यांना केवळ तंत्रज्ञानच नव्हे, तर जागतिक दर्जाच्या गुणवत्ता नियंत्रणाचे महत्त्वही समजले.

सहायक पायाभूत सुविधा: आर्काइव्ह, आयटी आणि त्यापलीकडे

संशोधनातील डेटा आणि नोंदी व्यवस्थापित आणि सुरक्षित ठेवणे हे नियामक अनुपालनासाठी अत्यावश्यक आहे. प्राडोमध्ये अर्काइव्ह डिपार्टमेंट आहे, जेथे सर्व महत्त्वाच्या नोंदी सुरक्षित ठेवल्या जातात. येथे ‘ओला’ (wet) आणि ‘सुका’ (dry) आर्काइव्ह असतो आणि नियामक आवश्यकतांनुसार ९ वर्षांनंतर जुना डेटा नष्ट करण्याची प्रक्रिया केली जाते . डेटा व्यवस्थापन आणि सुरक्षिततेची जबाबदारी आयटी (IT) विभाग सांभाळतो. या विभागांची उपस्थिती हे दर्शवते की प्राडो केवळ वैज्ञानिक प्रयोगशाळाच नाही, तर एक सुसंघटित, नियम-पालन करणारी व्यावसायिक संस्था आहे, जिथे डेटाची सत्यता आणि गोपनीयता अत्यंत महत्त्वाची आहे.

प्राडोमधील प्रमुख विभाग आणि त्यांची प्रीक्लिनिकल संशोधनातील भूमिका विभाग मुख्य कार्ये प्रमुख तंत्रज्ञान/संकल्पना

टॉक्सिकोलॉजी औषधांची सुरक्षितता आणि विषारी परिणामांचे मूल्यांकन करणे. इन-व्हिव्हो (in-vivo) आणि इन-व्हिट्रो (in-vitro) चाचण्या, प्राण्यांचे मॉडेल (उंदीर, ससा, घुशी), डोस-रेंजिंग.

पॅथोलॉजी आणि क्लिनिकल पॅथोलॉजी .औषध-प्रेरित रोगांचे आणि शारीरिक बदलांचे निदान करणे. हिस्टोपॅथोलॉजी, हेमॅटोलॉजी, क्लिनिकल केमिस्ट्री, प्लाझ्मा/सीरम विश्लेषण, सीबीसी (Complete Blood Count).

ईकोटॉक्सिकोलॉजी पर्यावरणावर औषधांच्या विषारी परिणामांचा अभ्यास करणे. अल्गा कल्चर ग्रोथ, फिश कल्चर (झेब्रा फिश), डॅफ्निया आणि अर्थवॉर्मचा वापर, पर्यावरणीय प्रदूषकांचा अभ्यास.

ॲनालिटिकल आणि बायोअ‍ॅनालिटिकल औषध आणि रसायनांची शुद्धता, क्षमता आणि स्थिरता सुनिश्चित करणे. हाय-परफॉर्मन्स लिक्विड क्रोमेटोग्राफी (HPLC), आयसीएच (ICH) मार्गदर्शक तत्त्वांचे पालन.

आर्काइव्ह नियामक आवश्यकतांनुसार संशोधन डेटा आणि नोंदी सुरक्षित ठेवणे. ओला आणि सुका आर्काइव्ह, डेटा नष्ट करण्याचे धोरण.

आयटी (IT) डेटा व्यवस्थापन आणि सुरक्षा सुनिश्चित करणे. डेटाबेस व्यवस्थापन, सायबर सुरक्षा.

सामंजस्य करार: परस्पर लाभासाठी एक उत्प्रेरक

या शैक्षणिक भेटीचा महत्त्वपूर्ण परिणाम म्हणजे चेतना फार्मसी कॉलेज आणि प्राडो यांच्यात झालेला सामंजस्य करार (MOU).सामंजस्य करार हा एक कायदेशीरदृष्ट्या बंधनकारक नसलेला दस्तऐवज असतो, जो दोन संस्थांमधील सहकार्याचे उद्देश आणि हेतू स्पष्ट करतो. या करारामुळे चेतना फार्मसी कॉलेजच्या विद्यार्थ्यांना आणि प्राध्यापकांना प्राडोमध्ये इंटर्नशिप, प्रशिक्षण आणि संशोधनाच्या संधी उपलब्ध होणार आहेत.

या भागीदारीमुळे दोन्ही ऑर्गनायझेशनला मोठे फायदे मिळतील:चेतना कॉलेज-प्राडो सामंजस्य कराराचे बहुआयामी फायदे

लाभार्थी विशिष्ट फायदे-

*चेतना फार्मसी कॉलेज अभ्यासक्रमाला औद्योगिक प्रासंगिकता:* विद्यार्थ्यांना प्रत्यक्ष औद्योगिक अनुभव मिळतो, ज्यामुळे त्यांच्या सैद्धांतिक ज्ञानाला पूरकता मिळते. *कौशल्य दरी कमी करणे:* विद्यार्थ्यांना उद्योगाला आवश्यक असलेले कौशल्य आणि तंत्रज्ञान शिकण्याची संधी मिळते, ज्यामुळे त्यांची रोजगार क्षमता वाढते.

*संशोधनाचे मार्ग:* प्राध्यापकांना उद्योगाशी संबंधित संशोधनात सहभागी होण्याची संधी मिळते, ज्यामुळे नवीन ज्ञान निर्मितीला चालना मिळते.

*उच्च-कुशल प्रतिभांचा स्रोत:* प्राडोला कामासाठी तयार असलेल्या आणि चांगल्या प्रकारे प्रशिक्षित केलेल्या विद्यार्थ्यांचा थेट स्रोत मिळतो.

*संशोधन आणि विकास वाढवणे:* शैक्षणिक संस्थांच्या प्रतिभेचा उपयोग करून R&D प्रक्रियेला गती मिळू शकते आणि दोन्ही बाजूंना खर्च व धोका कमी करता येतो.

*सहकार्याची संधी:* प्राडोला नवीन संशोधन आणि नवकल्पनांसाठी एक व्यासपीठ मिळते, जे त्यांना उद्योग-आधारित समस्यांचे निराकरण करण्यास मदत करते.

ही भागीदारी एक आदर्श उदाहरण आहे की शैक्षणिक संस्था आणि उद्योग एकमेकांच्या ताकदीचा कसा उपयोग करू शकतात. चेतना कॉलेजला एक प्रगतीशील संशोधन भागीदार मिळतो, तर प्राडोला उच्च-गुणवत्तेच्या प्रतिभावंतांचा एक निरंतर प्रवाह उपलब्ध होतो.

भागीदारीचे शिल्पकार: दूरदृष्टीचे नेतृत्व

*या सामंजस्य कराराच्या मागे दोन दूरदृष्टीचे नेते आहेत:* प्राडोचे मुख्य कार्यकारी अधिकारी –

डॉ. प्रल्हाद वांगीकर हे प्राडोचे संस्थापक-संचालक आणि मुख्य कार्यकारी अधिकारी आहेत. ते एक पशुवैद्यकीय पॅथोलॉजिस्ट (Veterinary Pathologist) आणि अमेरिकन बोर्ड ऑफ टॉक्सिकोलॉजी (DABT) चे डिप्लोमॅट आहेत. त्यांच्याकडे प्रीक्लिनिकल सुरक्षितता मूल्यांकनाचा २७ वर्षांपेक्षा जास्त अनुभव आहे. त्यांचा प्रवास इंटॉक्स, रॅनबॅक्सी रिसर्च लॅबोरेटरीज आणि रिलायन्स लाईफ सायन्सेससारख्या प्रमुख संस्थांमधून झाला आहे, जिथे त्यांनी जीएलपी आणि एएएलएसी (AAALAC) प्रमाणपत्रे मिळवण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली. त्यांचा अनुभव प्राडोच्या जागतिक मानकांच्या अनुपालनाला अधिकृतता देतो आणि विद्यार्थ्यांना उद्योगाच्या मागणी बद्दल मार्गदर्शन करतो.

*निष्कर्ष आणि भविष्यातील दृष्टीकोन:* शैक्षणिक-औद्योगिक सुसंवादासाठी एक आदर्श

इंदापूर येथील चेतना फार्मसी कॉलेज आणि प्राडो प्रीक्लिनिकल रिसर्च अँड डेव्हलपमेंट ऑर्गनायझेशन यांच्यातील सामंजस्य करार हे फार्मास्युटिकल शिक्षण आणि उद्योगाच्या सहकार्यासाठी एक महत्त्वाचे पाऊल आहे. ही भागीदारी केवळ विद्यार्थ्यांना थेट औद्योगिक अनुभव देत नाही, तर त्यांच्यासाठी आवश्यक असलेल्या व्यावसायिक कौशल्यांचा पाया देखील तयार करते. प्राडोसारख्या जीएलपी-प्रमाणित संस्थेमध्ये प्रशिक्षण घेऊन, विद्यार्थी जागतिक स्तरावरील संशोधन मानके आणि व्यावसायिक नैतिकता शिकतात.

हा उपक्रम भारतातील इतर शैक्षणिक संस्था आणि उद्योगांसाठी एक आदर्श ठरू शकतो, ज्यामुळे देशाच्या जैव वैद्यकीय क्षेत्रातील संशोधन आणि विकासाला गती मिळू शकते. दोन्ही संस्थांनी आपल्या परस्पर सामर्थ्याचा उपयोग करून एक टिकाऊ आणि फलदायी संबंध प्रस्थापित केला आहे, जो देशाच्या फार्मास्युटिकल आणि आरोग्य सेवा क्षेत्राच्या वाढीसाठी आणि नवकल्पनांसाठी योगदान देईल. हा सामंजस्य करार हा केवळ औपचारिक संबंध नाही, तर एका प्रगतीशील, सहकार्याच्या युगाची सुरुवात आहे, जिथे शिक्षण आणि उद्योग हातात हात घालून काम करतात.

या प्रसंगी चेतना कॉलेज ऑफ फार्मसीचे प्राचार्य डॉ. गणेश म्हस्के,प्रा.शिवानी भापकर,प्रा.तनुजा काशीद प्रा. किरण सातपुते, प्रा. नम्रता मोरे, श्री. चिन्मय देशपांडे, श्री. दत्ता कडवळे तसेच इतर शिक्षक व शिक्षकेतर कर्मचारी उपस्थित होते. त्यांच्या मार्गदर्शनामुळे विद्यार्थ्यांना त्यांच्या अभ्यासक्रमा व्यतिरिक्त प्रत्यक्ष संशोधन आणि उद्योगाची माहिती मिळाली, जी त्यांच्या पुढील करिअरसाठी अत्यंत उपयुक्त ठरेल.

या नावीन्यपूर्ण व स्तुत्य उपक्रमासाठी चेतना फाऊंडेशन संस्थेचे अध्यक्ष उदय देशपांडे, सचिव विलास भोसले, खजिनदार सोमनाथ माने, सदस्य बाळू बोराटे आदींनी शुभेच्छा देऊन कौतुक केले.